سیما غفارزاده – ونکوور
۲۸ ژانویهٔ گذشته بود که زمین‌لرزه‌ای ۵٫۹ ریشتری شهرستان خوی را لرزاند، سه کشته و بیش از هزار مصدوم (طبق آمار رسمی) بر جای گذاشت و هزاران نفر را در سرمای زمستان بی‌خانمان کرد. علاوه بر کمک‌های مردمی داخل کشور، هنوز هم‌وطنان در اقصی نقاط دنیا مشغول جمع‌آوری کمک‌های مالی برای مردم این شهر هستند چرا که چشم امیدی به کمک‌های دولتی نبوده و نیست…
و اما، دوشنبهٔ هفتهٔ گذشته ۶ فوریهٔ ۲۰۲۳ ساعت ۴:۱۷ صبح به‌وقت محلی، یعنی زمانی که اغلب افراد هنوز در خواب‌اند، زمین‌لرزهٔ سهمگین و مرگ‌باری با شدت ۷٫۸ ریشتر جنوب ترکیه در ۳۴ کیلومتری شهر غازی عینتاب (Gaziantep) و شمال غرب سوریه را لرزاند و تلفات وحشتناک و خسارات گسترده‌ای به جا گذاشت. همچنین زمین‌لرزهٔ دیگری ۹ ساعت بعد در شمال و شمال شرقی استان قهرمان‌مرعشِ (Kahramanmaraş) ترکیه با شدت ۷/۷ ریشتر اتفاق افتاد. این زمین‌لرزه در مجموع بیش از ۲٬۱۰۰ پس‌لرزه داشت. تا زمان نگارش این یادداشت، دست‌ِکم ۴۱٬۱۰۰ کشته (۳۵٬۴۰۰ در ترکیه و ۵٬۷۰۰ در سوریه) تأیید شده و تخمین زده می‌شود که به‌عنوان چهارمین زمین‌لرزهٔ پرهزینهٔ ثبت‌شده در تاریخِ این‌گونه حوادث بیش از ۸۴ میلیارد دلار آمریکا خسارت وارد کرده باشد.
زمین‌لرزهٔ ترکیه-سوریه، مرگ‌بارترین زلزله در ترکیه از زمان زمین‌لرزهٔ ۱۲۶۸ کیلیکیه (Cilicia) با ۶۰٬۰۰۰ کشته و در سوریه از زمان زمین‌لرزهٔ ۱۸۲۲ حلب (Aleppo) با ۲۰٬۰۰۰ کشته، بوده است. این زمین‌لرزه همچنین بزرگ‌ترین زمین‌لرزه در منطقهٔ آناتولی از ۲۰۰۰ سال پیش تاکنون بوده و نیز یکی از سهمگین‌ترین و مرگ‌بارترین زمین‌لرزه‌هایی که تاکنون در منطقهٔ شام روی داده است. همچنین این زمین‌لرزه مهلک‌ترین زمین‌لرزهٔ جهان از زمان زمین‌لرزهٔ ۲۰۱۰ هائیتی به شمار می‌رود.
این زمین‌لرزه تا شعاع گسترده‌ای یعنی تا کشورهای شرق دریای مدیترانه، جزیرهٔ قبرس و همچنین تا سواحل دریای سیاه در شمال خاک ترکیه، آسیب‌های ساختاری بر جای گذاشته است. طوفان سهمگین زمستانی، تلاش‌ها برای نجات جان افرادی را که زیر آوار مانده‌اند، با مشکل مواجه کرد، و بارش برف بر روی خرابه‌ها و کاهش دما به زیر صفر، بازماندگان زمین‌لرزه و به‌خصوص آن‌هایی را که زیر آوار مانده‌اند، در معرض خطر مرگ ناشی از سرمازدگی قرار داد.
طبق نظر پروفسور واکر، رئیس مؤسسهٔ کاهش خطر و بلایا در کالج دانشگاهی لندن، از میان زمین‌لرزه‌های مرگ‌بار که هر سال اتفاق می‌افتد، تنها دو زمین‌لرزه از ده زمین‌لرزه طی ۱۰ سال گذشته چنین بزرگی و شدتی داشته‌اند، اما این تنها قدرت و لرزش نیست که ویرانی به بار می‌آورد. زمین‌لرزهٔ ترکیه-سوریه در ساعات ابتدایی بامداد زمانی رخ داد که مردم داخل خانه‌ها و خواب بودند. استحکام ساختمان‌ها نیز عامل مهمی است.
دکتر کارمن سولانا، از بخش آتشفشان‌شناسی و ارتباطات خطر در دانشگاه پورتسموثِ بریتانیا، نیز معتقد است که تکه‌تکه‌بودن زیرساخت‌های مقاوم در جنوب ترکیه و به‌ویژه سوریه، نجات جان انسان‌ها را دشوار کرد. این منطقه‌ای است که بیش از ۲۰۰ سال در آن زمین‌لرزهٔ بزرگ یا هیچ نشان هشداری رخ نداده بود، بنابراین سطح آمادگی در آن کمتر از منطقه‌ای است که بیشتر به مقابله با لرزش عادت دارند. این در حالی است که کشورهای پیشرفتهٔ زلزله‌خیزی مانند ژاپن که به‌طور مداوم زمین‌لرزه‌هایی با قدرت به‌مراتب بیشتر را تجربه می‌کنند، به‌دلیل مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها و دادن آموزش‌های لازم به مردم و رعایت این آموزش‌ها از سوی مردم، تلفات و خسارت‌های بسیار کمتری را متحمل می‌شوند.
ما ایرانیان نیز نه تنها کشور مادری‌مان بر روی گسل‌های زمین‌لرزه‌ای خطرناکی واقع شده و همواره خطر زمین‌لرزه کشورمان را تهدید کرده و می‌کند، بلکه اینجا در خانهٔ دوممان و به‌ویژه در استان بریتیش کلمبیا نیز در معرض خطر زمین‌لرزه قرار داریم. طبق اعلام شِیک آوت بیسی (Shake Out BC)، که یک سازمان آمادگی اضطراری است، استان بیسی به‌لحاظ فعالیت‌های لرزه‌ای، فعال‌ترین منطقه در کاناداست. در سال ۲۰۲۲، حدود ۲٬۵۰۰ زمین‌لرزه در این استان به ثبت رسیده است که اغلب آن‌ها در اقیانوس و سواحل غربی جزیرهٔ ونکوور رخ داده‌اند و بزرگ‌ترین آن‌ها بین ۵ تا ۵٫۵ ریشتر شدت داشته‌اند. شدیدترین زمین‌لرزه در تاریخ معاصر بیسی ۸ ریشتر بوده که در اوت ۱۹۴۹ در هِیدا گوآی (Haida Gwaii) رخ داد.
اکتبر گذشته به بهانهٔ انتشار «راهبرد واکنش فوری زمین‌لرزهٔ استانی» از سوی دولت بریتیش کلمبیا، گفت‌وگویی داشتیم با بوئن ما، نمایندهٔ استانی از منطقهٔ نورث ونکوور-لانزدیل و وزیر امور زیربنایی بریتیش کلمبیا. او در بخشی از این گفت‌وگو دربارهٔ امکان هشدار زلزله که برای استان ما حیاتی است، گفت: «سیستم هشدار زلزله پیش‌ازوقوع، سریعاً زلزله را با استفاده از شبکهای از حسگرهایی در منطقه تشخیص می‌دهد و پیش از آنکه لرزه‌های تخریب‌کننده آغاز شوند، هشدار می‌دهد. این سیستم می‌تواند به مردم، کسب‌وکارها و سیستم‌های خودکار چند هشدار در ثانیه‌های بحرانی بدهد تا آن‌ها بتوانند اقدامات پیشگیرانه برای نشستن، رفتن به زیر میز و گرفتن پایهٔ آن، بازکردن معبر آتش‌نشانی‌ها، توقف قطارها یا درنگ در انجام جراحی‌ها، انجام دهند. البته باید توجه داشت که این سیستم زمین‌لرزه را پیش‌بینی نمی‌کند. سیستم هشدار زلزله پیش‌ازوقوع با سیستم‌های پایش لرزه‌ای که شامل شبکهای از حسگرهای واقع در مناطق با فعالیت لرزه‌ای بالا، مراکز داده‌پردازی، و زیرساخت‌های مخابراتی قوی است، کار می‌کند.»
او افزود: «همهٔ ما به‌عنوان کل دولت و همچنین جامعه باید برای چنین شرایطی آمادگی داشته باشیم. یکی از نکات کلیدی‌ای که ما واقعاً می‌خواهیم مردم از آن آگاه باشند، این است که همه باید برای حصول اطمینان از وجود کیت شرایط اضطراری در خانه‌شان مسئول باشند. هر کسی آن را ندارند، اما بسیار بسیار مهم است که همه آن را داشته باشند. ما نمی‌دانیم چه زمانی وضعیت اضطراری رخ می‌دهد به‌همین دلیل هر خانواده باید یک کیت ۷۲ ساعته برای شرایط اضطراری داشته باشد. این کیت معمولاً یک کوله‌پشتی است که شما مدارک اضطراری و غذا و آب به‌اندازهٔ کافی برای حداقل ۷۲ ساعت را در آن قرار می‌دهید. چون اگر شرایط اضطراری قابل‌توجهی پیش بیاید، ممکن است برای مدتی کوتاه کمکی نرسد، چرا که ما باید جنبه‌های مختلف جامعه را در اولویت قرار دهیم، مثلاً باید دسترسی به آب را دوباره تأمین کرد، باید جاده‌ها را پاک‌سازی کرد، و ممکن است برای مدتی امکان رسیدگی به افراد وجود نداشته باشد.» متن کامل این گفت‌وگو را می‌توانید در اینجا بخوانید.
زمین‌لرزهٔ سهمگین و مرگ‌بار در ترکیه و سوریه بار دیگر به همهٔ ما یادآوری کرد که خشم طبیعت هر آن ممکن است زندگی هر یک از ما را که در مناطق زلزله‌خیز زندگی می‌کنیم، تحت تأثیر قرار دهد. آماده باشیم!
